Upadłość konsumencka - rewolucyjne zmiany

Przeczytaj także: Upadłość konsumencka ma być łatwiejsza i tańsza

Cel postępowania – oddłużenie

Wprowadzane zmiany statuują zasadę, że głównym celem postępowania upadłościowego wobec osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej jest jej oddłużenie. Interes wierzycieli oraz windykacyjna funkcja prawa upadłościowego polegająca na zaspokojeniu wierzycieli w możliwie jak najwyższym stopniu zostają zepchnięte na dalszy tor. Wobec powyższego dopuszczono możliwość ogłoszenia upadłości osoby mającej tylko jednego wierzyciela.

Główne zmiany

Zaproponowane w projekcie ustawy zmiany mają na celu redukcję barier w dostępie do tzw. upadłości konsumenckiej. Przede wszystkim liberalizacji ulegną przesłanki ogłoszenia upadłości. W obecnie obowiązujących przepisach ogłoszenie upadłości jest niemożliwe, jeśli niewypłacalność dłużnika nie powstała wskutek wyjątkowych i niezależnych od niego okoliczności. Szczególnie utrudniającym ogłaszanie upadłości jest warunek by dłużnik nie zaciągał zobowiązań będąc niewypłacalnym. Barierą jest również niedopuszczalność ogłoszenia upadłości osoby, która utraciła pracę z przyczyn leżących po jej stronie lub za jej zgodą. Szczególnie niezrozumiałe jest sankcjonowanie rozwiązywania umów o pracę za porozumieniem stron. Rozwiązanie to jest powszechnie stosowane i nie ma powodów by wyciągać z dokonania takiej czynności negatywne konsekwencje.

Przesłanki te zostaną znacząco złagodzone z korzyścią dla konsumentów. Zgodnie z proponowanymi zmianami sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości, gdy dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślenie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Przykładowo niedopuszczalne będzie ogłoszenie upadłości osoby, która wyzbywała się majątku w celu ograniczenia zaspokojenia swoich wierzycieli.

Ponadto posiadanie majątku wystarczającego na zaspokojenie kosztów postępowania nie będzie już warunkiem koniecznym ogłoszenia upadłości konsumenckiej. Skarb Państwa tymczasowo pokryje te koszty za dłużnika, który będzie zobowiązany do ich zwrotu w ramach realizacji planu spłat.

Ustawodawca uwzględnił także ogromny problem konsumentów dotyczący obowiązku pokrywania kosztów postępowania. Wedle nowej ustawy, jeżeli konsument nie będzie dysponował środkami na pokrycie kosztów postępowania, zostaną one tymczasowo pokryte przez Skarb Państwa i pokryte przy likwidacji majątku w toku postępowania, zatem sąd już nie będzie się domagał, by niewypłacalny konsument składając wniosek o ogłoszenie upadłości musiał dysponować wolnymi środkami pieniężnymi (lub łatwo zbywalnymi ruchomościami) na pokrycie kosztów. Co więcej, w szczególnych przypadkach nawet jeżeli wpływy z likwidacji składników majątku upadłego nie wystarczą na pokrycie kosztów postępowania, upadłość nie będzie umarzana, zaś Skarb Państwa może ostatecznie przejąć pokrycie tych kosztów.

Przebieg postępowania

Pierwszym etapem jest postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości. W jego toku, w przeciwieństwie do postępowań prowadzonych wobec przedsiębiorców, niemożliwe jest powołanie tymczasowego nadzorcy sądowego lub zarządcy przymusowego. W tej fazie sąd bada, czy zostały spełnione przesłanki ogłoszenie upadłości oraz czy wniosek odpowiada wymogom formalnym.

W drugim etapie, analogicznie jak w „zwykłym” postępowaniu dochodzi do likwidacji majątku upadłego i podziału sum uzyskanych z likwidacji pomiędzy wierzycieli. Nowością jest możliwość zwołania (na wniosek upadłego) zgromadzenia wierzycieli w celu zawarcia układu, pomimo iż co do zasady postępowanie wobec konsumentów zawsze prowadzone jest w trybie likwidacji majątku dłużnika. Zwołanie dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy uprawdopodobnione zostanie, że w drodze układu osiągnięte zostaną cele postępowania.
Przeprowadzenie układu ma na celu umożliwienie upadłemu zachowanie mieszkania lub domu, w którym zamieszkuje.

Według nowych przepisów trzeci etap – realizacja planu spłaty wierzycieli – toczy się już po formalnym zakończeniu postępowania upadłościowego. Aktualnie etap ten trwa do 5 lat z możliwością przedłużenia o kolejne 2 lata w razie „przemijającej przeszkody” w wywiązaniu się upadłego z obowiązków. Projektowane przepisy skracają ten okres do maksymalnie 3 lat z możliwością przedłużenia o kolejne 18 miesięcy „jeśli upadły nie może wywiązać się z obowiązków określonych w planie spłaty”. Po realizacji planu spłat sąd umarza zobowiązania niezaspokojone w toku postępowania upadłościowego.

Wydaje się, że największą rewolucją jest możliwość pominięcia realizacji planu spłat, jeśli oczywistym jest, że upadły nie byłby zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat. Wówczas dojdzie do umorzenia zobowiązań upadłego, pomimo nie przystąpienia do zaspakajania wierzycieli poprzez realizację planu spłat. Zatem zaspokojenie wierzycieli nastąpi jedynie w toku podziału sum uzyskanych z likwidacji majątku upadłego.

Podsumowanie

Treść proponowanych zmian wskazuje na zrozumienie przez pracodawcę faktu, iż nawet za cenę zwiększenia liczby ogłaszanych upadłości i konieczności pokrycia kosztów postępowania z publicznych środków kluczowe znaczenie dla społeczeństwa i gospodarki ma oddłużenie konsumentów i umożliwienie im ponownej, niezakłóconej działalności zarobkowej. Obecnie konsumenci, którzy mają długi, a nie kwalifikują się do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, najczęściej w celu ucieczki przed egzekucją albo zaprzestają działalności zarobkowej w ogóle, albo przechodzą do „szarej strefy”. Takie zachowanie jest niekorzystne zarówno dla konsumentów, jak i dla gospodarki i prawo upadłościowe i naprawcze odzwierciedlać będzie troskę ustawodawcy o ułatwienie obywatelom (konsumentom) funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej, jednocześnie chroniąc ich przed jej negatywnymi skutkami w zakresie niewypłacalności.