NIK: samorządy nadmiernie się zadłużają. Kontrola iluzoryczna

Przeczytaj także: Rekordowe wpływy z CIT do budżetu państwa w 2022 r.

NIK sprawdziła Regionalne Izby Obrachunkowe pod kątem oceny przeciwdziałania przez nie narastaniu długu publicznego w samorządach. Kontrola dotyczyła lat 2012-2014 i objęła łącznie osiem RIO: w Białymstoku, Bydgoszczy, Kielcach, Szczecinie, Rzeszowie oraz w Opolu, Łodzi i Poznaniu.

Według NIK, Regionalne Izby Obrachunkowe poprawnie wykonywały zadania ustawowe w zakresie przeciwdziałania nadmiernemu narastaniu długu jednostek samorządu terytorialnego. RIO oceniały stan zadłużenia samorządów, wyniki tych ocen wykorzystywały w działalności nadzorczej, opiniodawczej oraz szkoleniowo-informacyjnej. W przypadku przekroczenia przez samorządy ustawowych limitów zadłużenia, RIO stosowały właściwe środki oddziaływania.

Jak stwierdziła NIK, w województwach objętych kontrolą nastąpił wzrost zadłużenia samorządów z 23 mld 618,8 mln zł (na koniec 2011 roku) do 27 mld 530,8 mln (na koniec 2014 roku), czyli o 16,6 proc. Zadłużenie w relacji do dochodów kształtowało się na koniec 2014 roku od 26,4 proc. (woj. podlaskie) do 45,3 procent (woj. kujawsko-pomorskie). W 2014 roku najbardziej wzrosło zadłużenie w województwie łódzkim (o 11,1 proc.) oraz wielkopolskim (o 10,3 proc.), natomiast w województwie podlaskim odnotowano jego spadek (o 2,5 proc.).

NIK zwraca uwagę na zagrożenia wynikające z nadmiernego zadłużenia – główne w zakresie możliwości rozwojowych wspólnot samorządowych, w tym wykorzystania środków unijnych w nowej perspektywie finansowania. Z opracowanych w latach 2012 - 2013 ekspertyz wynika bowiem, że utrzymanie w latach 2015 - 2020 wydatków inwestycyjnych samorządów na poziomie z lat 2007 - 2011, może spowodować w ponad 900 samorządach naruszenie zasady równoważenia wydatków bieżących budżetu. Nadmierne zadłużenie może powodować także utratę płynności finansowej i tym samym stwarzać zagrożenie dla prawidłowej realizacji przez jednostkę ustawowych zadań.

W opinii NIK należy zmienić przepisy, a w szczególności wyeliminować niedoskonałości wskaźników ograniczających zadłużanie samorządów (np. do oceny wskaźników nie przyjmować dochodów planowanych, a rzeczywiste; przesuwanie terminów spłaty zadłużenia, wyłączenie wolnych środków - pochodzących z nierozliczonych pożyczek, kredytów i papierów wartościowych - jako jednego z czynników mających równoważyć wydatki bieżące budżetu).

Sposobem na ominięcie ustawowych rygorów zadłużenia, wykorzystywanym przez samorządy, jest też „ukrywanie” zadłużenia w spółkach komunalnych. Tak zwane umowy wsparcia zakładały formalne przejęcie zadłużenia samorządu przez spółkę i jednocześnie zobowiązywały samorząd do przekazywania tej spółce świadczenia pieniężnego, w wysokości odpowiadającej kwocie, którą spółka była obciążona w związku z „przejęciem” zobowiązania. Zadłużenie wprawdzie nadal obciążało samorząd, ale ponieważ umowy wsparcia nie miały charakteru dłużnego, nie były uwzględniane przy obliczeniu wskaźnika zadłużenia.