Rekomendacja KNF wiedzie na manowce

Przeczytaj także: KNF: PKO BP przejmie SKOK Wesoła. To trzecia SKOK przejmowana przez bank

Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (zwane dalej kasami) są obok banków spółdzielczych jednym z dwu typów spółdzielni finansowych działających w Polsce. Są one częścią światowego ruchu unii kredytowych, a od banków spółdzielczych odróżnia je kwestia tzw. więzi. Jak bardzo zmitologizowana jest kwestia tzw. więzi w kasach, doskonale pokazuje przebieg prac Podkomisji Nadzwyczajnej do spraw realizacji ustaw o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, w sprawozdaniu z prac której mowa jest o „osłabieniu”, a nawet „zaniku” więzi członkowskiej oraz o tym, że ma ona „charakter czysto formalny”.

W kasach występują dwie odrębne więzi: więź z art. 10 ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1450 z późn. zm.) (zwana dalej ustawą o SKOK) oraz więź wynikająca z przynależności do kasy jako spółdzielni.

Więź z art. 10 ustawy o SKOK

Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy o SKOK członkami kasy mogą być osoby fizyczne połączone więzią o charakterze zawodowym lub organizacyjnym, a w szczególności: 1) pracownicy zatrudnieni w jednym lub kilku zakładach pracy; 2) osoby należące do tej samej organizacji społecznej lub zawodowej. Ustawa o SKOK dopuściła także przynależność do kas podmiotów wskazanych w art. 10 ust. 2 ustawy o SKOK. Zgodnie z tą regulacją członkami kasy mogą być także – działające wśród członków, o których mowa w ust. 1 (czyli osób fizycznych) – organizacje pozarządowe w rozumieniu art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536, z późn. zm.), jednostki organizacyjne kościołów i związków wyznaniowych posiadające osobowość prawną, spółdzielnie, związki zawodowe oraz wspólnoty mieszkaniowe. Zgodnie z art. 11 ustawy o SKOK ustanie więzi, o której mowa w art. 10 ustawy o SKOK, stanowi przyczynę wykreślenia członka kasy, chyba że statut stanowi inaczej. W praktyce statuty kas zawierają postanowienia dopuszczające utrzymanie członkostwa w kasie mimo ustania więzi, o której mowa w art. 10 ustawy o SKOK.

Po wejściu w życie ustawy o SKOK, kasy obowiązane były na podstawie jej art. 86 ust. 1 pkt 1 przedstawić Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) swoje statuty do zatwierdzenia. W trakcie procesu zatwierdzania statutów kas, KNF kwestionowała zapisy dotyczące więzi z art. 10 ust. 1 ustawy o SKOK zawarte w dotychczas zarejestrowanych przez sądy rejestrowe statutach kas. W szczególności KNF stanęła na stanowisku, że w statucie nie może występować równocześnie więź o charakterze zawodowym i organizacyjnym, że więź oparta o charakterze terytorialnym nie może być uznana ani za więź o charakterze organizacyjnym, ani zawodowym, a także, że w przypadku więzi zawodowej nie może ona być oparta na zatrudnieniu w więcej niż dziewięciu zakładach pracy, a w przypadku więzi organizacyjnej na przynależności do więcej niż jednej organizacji.

Wykładnia ta była zawężająca w stosunku do gramatycznego brzmienia art. 10 ust. 1 ustawy o SKOK, w którym ustawodawca posłużył się zwrotem „w szczególności” wskazującym na to, że zawarte w art. 10 ust. 1 pkt 1 i 2 sposoby określenia więzi są jedynie przykładowe. W praktyce doprowadziła jednak do istotnych zmian w sposobie określenia więzi w statutach kas przez przejście w szeregu z nich z więzi zawodowej na więź organizacyjną.

Więź z art. 10 ust. 1 jest więzią, która jest niezależna i uprzednia w stosunku do członkostwa w kasie. Jest to zatem więź niezależna od kasy i jej organów. Musi ona istnieć w momencie przyjmowania danej osoby fizycznej do kasy, czyli kasa nie może przyjąć w poczet swoich członków osoby, w stosunku do której nie występuje więź z art. 10 ust. 1 ustawy o SKOK opisana w obowiązującym w momencie przyjmowania w poczet członków kasy statucie. Obowiązkiem kasy jest zatem zbadanie, czy więź ta występuje, czyli w szczególności, czy kandydat na członka jest zatrudniony w zakładzie pracy wskazanym w statucie lub przynależy do organizacji społecznej lub zawodowej wskazanej w statucie, lub spełnia inne kryterium więzi organizacyjnej lub zawodowej określone w statucie kasy. W przypadku kas, które w swoich statutach dopuszczają dalsze członkostwo w kasie mimo ustania więzi, o której mowa w art. 10, kasa nie musi badać, czy jej członkowie nadal spełniają kryterium więzi organizacyjnej lub zawodowej określonej w art. 10 ustawy, zatem kasa może skoncentrować się wyłącznie na prowadzeniu swojej działalności na rzecz członków, o której mowa w art. 3 ustawy o SKOK. Jeżeli kasa nie zawarła w swoim statucie zapisu, o którym mowa w art. 11 ustawy o SKOK, wówczas powinna na bieżąco, oprócz prowadzenia działalności na rzecz członków, zajmować się także analizą, czy członkowie nadal spełniają statutowe kryterium więzi. W praktyce może to być utrudnione, bo ustawodawca nie wyposażył kasy w skuteczne narzędzia weryfikacji istnienia więzi po przystąpieniu do kasy.

Jak wskazano wyżej, więź z art. 10 ustawy o SKOK jest więzią opartą o stosunki prawne zewnętrzne w stosunku do kasy, takie jak stosunek zatrudnienia lub członkostwa, na które kasa nie ma wpływu i nie może ich kształtować. Więź z art. 10 ustawy o SKOK musi istnieć przed powstaniem jakichkolwiek relacji z kasą i fakt członkostwa w kasie nie wpływa na istnienie lub charakter tej więzi. Z punktu widzenia więzi z art. 10 ustawy o SKOK członkostwo w kasie jest zewnętrzne w stosunku do tej więzi i nie wpływa na nią. Członkostwo w kasie nie jest także elementem więzi z art. 10 ustawy o SKOK.

Więź z art. 10 ustawy o SKOK ma charakter obiektywny i niestopniowalny, to znaczy, że albo istnieje, albo nie istnieje, nie można natomiast, na gruncie regulacji art. 10 ustawy o SKOK, określać jej intensywności.