Upadłość konsumencka szansą na wyjście z długów

Przeczytaj także: Nowa upadłość konsumencka w kontekście pandemii koronawirusa

Do końca 2014 roku ogłoszenie upadłości konsumenckiej było możliwe w bardzo sporadycznych przypadkach. Świadczyć mogą o tym dane prezentowane przez Centralny Ośrodek Informacji Gospodarczych, zgodnie z którymi od 2009 roku liczba postanowień sądu o ogłoszenie upadłości wynosiła zaledwie 60. W chwili obecnej obowiązują przepisy, które znacznie zliberalizowały poprzednie wymogi ciążące na dłużniku chcącemu ogłosić upadłość. 31 grudnia 2014 roku weszła w życie nowelizacja ustawy, a tym samym zostały złagodzone przesłanki umożliwiające ogłoszenie upadłości, a także został zdjęty ciężar kosztów z dłużnika składającego wniosek. Z dniem 1 stycznia 2016 zmieniły się kolejne przepisy ustawy, które bezpośrednio regulują instytucję upadłości osoby fizycznej nieprowadzającej działalności gospodarczej.

Efekty pierwszej zmiany w przepisach widoczne były już w na początku 2015 roku, kiedy w marcu zostało ogłoszonych 59 postępowań o upadłość, czyli prawie tyle ile przez poprzednie lata obowiązywania starej ustawy. Zgodnie z danymi publikowanymi w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, liczba pozytywnie rozpatrzonych wniosków rosła z miesiąca na miesiąc, by w grudniu osiągnąć już 331 ogłoszonych upadłości konsumenckich.

Upadłość konsumencka jest odrębnym postępowaniem upadłościowym przeznaczonym dla konsumentów, czyli osób nieprowadzących działalności gospodarczej, które docelowo zmierza do oddłużenia. Aby konsument mógł skutecznie dochodzić umorzenia swoich zobowiązań musi spełniać dwie zasadnicze przesłanki:

• musi być osobą niewypłacalną;
• niewypłacalność nie mogła powstać w związku z jego zawinionym działaniem lub rażącym niedbalstwem.

Oprócz powyższych, znaczenie mają także tzw. przesłanki negatywne względne, których wystąpienie może skutkować oddaleniem wniosku o upadłość konsumencką, lecz nie musi, jeżeli zastosowanie znajdą tzw. klauzule rozsądku.

Kwestią zasadniczą jest stan niewypłacalności. Definicji niewypłacalności można upatrywać w art. 11 ustawy prawo upadłościowe, aczkolwiek do dłużnika będącego osobą fizyczną zastosowanie mają ust. 1 i 1a wspomnianego artykułu – „dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych”, a także „domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące”.

Kolejną kwestią badaną przez sąd jest kwestia winy. Sąd może bowiem oddalić wniosek, jeżeli dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył stopień niewypłacalności w sposób umyślny. Rażące niedbalstwo oznacza niezachowanie podstawowych zasad poprawnego postępowania w konkretnej sytuacji, które są czymś oczywistych dla każdego rozważnego człowieka. Istotne jest jednak rozróżnienie rażącego niedbalstwa, a samego niedbalstwa, które nie stanowi przesłanki do oddalenia wniosku.

Wśród zobowiązań, które mogą zostać objęte postępowaniem upadłościowym są wszystkie zobowiązania pieniężne mające charakter cywilnoprawny (np. kredyt hipoteczny) i publicznoprawny (np. nieodprowadzony podatek). Wyjątkiem są:

• alimenty;
• wierzytelności ukryte przez dłużnika w związku z upadłością;
• grzywny i inne kary ustalone przez sąd karny;
• odszkodowania za szkodę na osobie i te, które wynikają z przestępstwa lub wykroczenia.

Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej należy kierować do sądu rejonowego (wydział gospodarczy), który jest właściwy dla głównego ośrodka podstawowej działalności dłużnika. Dla osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej najczęściej jest to miejsce pobytu. Jeżeli dłużnik nie posiada takiego miejsca na terytorium Polski, to sądem właściwym będzie sąd znajdujący się w obszarze majątku dłużnika.

Co do zasady, cała procedura może trwać od kilku miesięcy do nawet kilkunastu. Od momentu złożenia wniosku sąd ma dwa miesiące na jego rozpatrzenie. Jeżeli sąd uzna, że zasadne będzie ustalenie planu spłaty wierzycieli, to w zależności od tego na jak długo zostanie on ustalony (maksymalnie na okres 36 miesięcy), o tyle przedłuży się cała procedura.

Z dniem, w którym sąd ogłasza postępowanie upadłościowe powstaje masa upadłościowa, na którą składa się cały majątek dłużnika. Masa upadłości docelowo służy zaspokojeniu wierzycieli, a w jej skład wchodzi posiadany majątek w dniu ogłoszenia upadłości, a także nabyty w trakcie trwania właściwego postępowania upadłościowego. W jej skład wchodzą np.: ruchomości, nieruchomości, udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Natomiast do masy upadłości nie można zaliczyć np.: prawa do alimentacji, prawa do zadośćuczynienia za uszkodzenie ciała, a więc praw o charakterze osobistym.

Wśród korzyści, które wiążą się z ogłoszeniem upadłości przez sąd można wymienić:

• pewność oddłużenia w wyniku umorzenia niespłaconych w toku postępowania upadłościowego zobowiązań;
• możliwość spłaty części długu w ratach, jeżeli zostanie ustalony plan spłaty. Należy również dodać, że w wyniku planu spłaty nie jest możliwe spłacenie całego długu, a jedynie jego znikomą część. Chodzi tu bardziej o funkcję wychowawczą planu spłaty, aniżeli funkcję windykacyjną zmierzającą do odzyskania całego długu;
• zawieszeniu ulegają postępowania windykacyjne prowadzone przez wierzycieli, postępowania sądowe o zapłatę, a także postępowania egzekucyjne. Organami uczestniczącymi w postępowaniu upadłościowym są sąd i syndyk;
• pewność, że dług nie wzrośnie w trakcie trwania upadłościowego. Zatrzymane zostaje naliczanie odsetek;
• uprawnienie do otrzymania kwoty pieniężnej równej przeciętnemu czynszowi za okres od 12 do 24 miesięcy (w razie sprzedaży mieszkania lub domu przez syndyka);
• możliwość wykreślenia danych osobowych z rejestrów prowadzonych przez biura informacji gospodarczych. Sąd rejestrowy z urzędu wykreśla dane z rejestru dłużników niewypłacalnych prowadzonego przez Krajowy Rejestr Sądowy.