Konsumenci także odpowiadają za rynek finansowy

Przeczytaj także: Firmy pożyczkowe wreszcie pod nadzorem

Dobrze opisać problem

W okresie ostatnich kilku lat, który rozpoczął się wybuchem kryzysu finansowego w końcu 2008 roku, wiele miejsca poświęcono negatywnej roli części finansistów i części instytucji finansowych, którzy do tego kryzysu się przyczynili. W efekcie, istotnie spadł poziom zaufania do tego sektora usług, a gospodarcze i społeczne skutki kryzysu odczuwane są do dziś. W Polsce negatywne konsekwencje kryzysu międzynarodowego są słabo odczuwalne. Polska gospodarka w całym tym okresie nie tylko nie przeżywała tak poważnych turbulencji, jak rynek międzynarodowy, a w szczególności najbardziej rozwinięte i wydawałoby się, że najbardziej dojrzałe gospodarki. Polską dotknęło jedynie spowolnienie wzrostu gospodarczego i zjawisko deflacji.

Nie ominęła nas za to dyskusja, a często stawała się bardzo emocjonalna, o negatywnych skutkach nierzetelnych praktyk, stosowanych przez część przedstawicieli rynku finansowego. Do wcześniej już powszechnie używanych terminów jak lichwiarze, dołączono nowe, jak parabanki, czy banksterzy, które stały się częścią języka potocznego. I w Polsce zatem wiele miejsca zajmowała i pewnie będzie zajmowała kwestia odpowiedzialności po stronie przedsiębiorców. Jednak warto podkreślić fakt, iż akceptacja nierzetelnych praktyk sprzedażowych wynikać może w bardzo istotnym stopniu z filozofii biznesu zarządzających.

Źródłem kultury sprzedażowej danej firmy mogą być nieodpowiedzialne postawy managerów, a ich źródłem nieodpowiedzialna sprzedaż, sprzyjająca głównie formalnej realizacji wyśrubowanych planów. Kto miałby się zająć edukacją przedsiębiorców, managerów, by ich postawy etyczne nie generowały, czy choćby nie zwiększały ryzyk, z jakimi mieliśmy do czynienia choćby w przypadku amerykańskiego rynku kredytu hipotecznego kilka lat temu? Takie bowiem postawy mogą tworzyć klimat do podejmowania decyzji kredytowych, podobnie jak działo się to w przypadku firm Fannie Mae i Freddie Mac, w których szacowanie ryzyka kredytowego stawało się formalną czynnością, służącą dynamice wzrostu tych firm i wysokości premii zarządzających.

W efekcie, takie postawy zarządzających, w połączeniu z celami politycznymi udostępniania kredytu na zakup mieszkania, stały się źródłem kryzysu nie tylko po stronie tych, konkretnych firm, ale i całego, międzynarodowego rynku finansowego. Nieodpowiedzialność zarządzających winna stać się przedmiotem nie tylko badań, ale jej przeciwdziałanie jednym z istotnych i powszechnych celów edukacji, w tym akademickiej.

Nie wystarczy analizować stronę podaży

Czy do zapewnienia zrównoważonego rozwoju rynku finansowego, jego stabilnego wzrostu, opartego na zaufaniu, wystarczy poprawić kondycję etyczną po stronie managerów rynku finansowego? Czy wykluczenie złych, nierzetelnych praktyk uwolni nas od ryzyka kryzysów finansowych i sprawi, że zapewnione zostaną wysokie standardy w zakresie moralności finansowej?

Badania prowadzone przez KPF i IRG SGH pokazują, że takie podejście nie zapewniłoby realizacji dobra wspólnego, jakim jest zrównoważony rozwój. Nie można bowiem pomijać kwestii odpowiedzialności po stronie konsumentów i kredytobiorców. Nie można, ponieważ poziom moralności finansowej, zarówno przedsiębiorców jak i konsumentów w Polsce sam wydaje się stanowić znaczny problem.

Dość zauważyć wyniki dwóch edycji badania, przeprowadzonego przez KPF i IRG SGH w roku 2008 i 20014, które ujawniły, iż według samych gospodarstw domowych główną przyczyną niewywiązywania się w terminie z zobowiązań kredytowych jest przyjmowana postawa wobec zaciągania tych zobowiązań - lekceważenie własnych możliwości budżetowych i brak planowania wydatków. Takie zachowania mogą być traktowane zresztą nie tylko jako nieetyczne, ale w zapewne w części przypadków jako mające charakter wyłudzenia.