Karta płatnicza. Jak luksus trafił pod strzechy

Przeczytaj także: Jakie metody płatności wybierają Polacy?

Początki obrotu bezgotówkowego nad Wisłą datują się, jak już wspomniano we wstępie, na koniec lat 60-tych XX wieku, kiedy to Biuro Podróży Orbis uruchomiło w ramach swoich struktur Dział ds. Legitymacji Kredytowych. W 1967 roku doszło do podpisania umowy z organizacją płatniczą Diners Club International, która jako pierwsza została włączona do sieci akceptacji.

Luksus nie dla Polaka

Aż do lat 90-tych Dział ds. Legitymacji Kredytowych był jedynym agentem, który obsługiwał karty płatnicze. W jego gestii leżało zarówno autoryzowanie transakcji, jak i ich rozliczanie, a także pozyskiwanie o obsługa punktów handlowo-usługowych. Początkowo bezgotówkowe rozliczanie transakcji zarezerwowane było wyłącznie dla odwiedzających nasz kraj obcokrajowców. Jako pierwsi skorzystali z niego posiadacze kart Diners Club, a w 1971 roku dołączyli do nich użytkownicy American Express. Trzy lata później sieć akceptacji objęła również BankAmeriCard (Visa), a w 1975 roku - MasterCharge (MasterCard).

Akceptowane były zatem wyłącznie karty płatnicze wydawane przez zagraniczne banki, którym można było płacić jedynie w wybranych miejscach, jak np. a wytwornych restauracjach, najdroższych hotelach, sklepach Baltona i Pewex, ale także w Cepelii czy w Przedsiębiorstwie Państwowym Desa.

Nic dziwnego, że do lat 90-tych karta płatnicza kojarzyła się Polakom z bogactwem i luksusem, o którym wielu mieszkańców naszego kraju mogła wówczas jedynie pomarzyć. Najbardziej obeznani z nowoczesną wówczas metodą płatności byli goście z Ameryki.

„Kup teraz, płać później”

Kolebką płatności bezgotówkowych są Stany Zjednoczone. W Ameryce Północnej na początku XX w. zaczęły pojawiać się papierowe i metalowe karty wydawane przez największe sieci handlowe, korporacje i stacje benzynowe. Dostępne były jednak tylko dla najbardziej lojalnych klientów. Pozwalały na zakup lub odebranie towaru na kredyt.

Kamieniem milowym dla płatności bezgotówkowych był rok 1949, kiedy to amerykański biznesmen Frank McNamara wybrał się na kolację ze znajomymi i zapomniał portfela. Aby w przyszłości uniknąć podobnych, niezręcznych sytuacji wpadł na pomysł stworzenia środka płatniczego, który zastąpi gotówkę. Kilka miesięcy później wraz z Ralfem Schneiderem założył pierwszą na świecie firmę wydającą karty – Diners Club International. Dynamiczny rozwój marki sprawił, że wkrótce na amerykańskim rynku zaczęły pojawiać się inne organizacje płatnicze.

Pierwsza karta płatnicza „nie dla każdego”

Na rozwój płatności kartą w Polsce znacznie wpłynęło przekształcenie sektora bankowego w 1989 r., a wraz z nim pojawienie się bankowości detalicznej. Odtąd banki zaczęły dedykować swoje produkty także klientom indywidualnym. Wraz z nowymi usługami pojawiły się również nowe rozwiązania płatnicze.

W 1991 r. Bank Inicjatyw Gospodarczych SA (obecnie Bank Millenium) wydał pierwszą w kraju kartę płatniczą stworzoną z myślą o przedsiębiorcach i instytucjach - BIG VISA Business Card. Aby stać się jej posiadaczem, należało wnieść depozyt w wysokości ówczesnych 200 mln zł (lub 20 tys. USD). O prestiżu, jaki wiązał się z posiadaniem karty dowodzi m.in. treść materiałów reklamowych. Informowano, że „trafia ona tylko do rąk biznesmenów i świadczy o pozycji osoby, która posiada kartę oraz przedsiębiorstwa, które posiadacz reprezentuje”. Slogan reklamowy produktu głosił „BIG VISA Business Card - to karta nie dla każdego". Na początku lat 90. można było nią płacić tylko w ok. 600 punktach handlowych w kraju i prawie 8 mln za granicą. Autoryzacja transakcji trwała ok. 30 minut.

W tym samym roku Polska Kasa Opieki S.A. (Bank Pekao) wydał dla swoich klientów indywidualnych kartę identyfikacyjną umożliwiającą wypłatę gotówki z pierwszego w Polsce bankomatu, a w 1993 r. na rynku pojawiła się pierwsza polska karta płatnicza „PolCard”.

Rewolucyjna maszyna wydająca gotówkę

Europa, w porównaniu do Stanów Zjednoczonych, w płatnościach bezgotówkowych pozostawała daleko w tyle. Jednak to właśnie na Starym Kontynencie wynaleziono rewolucyjną maszynę wydającą pieniądze. Pierwszy na świecie bankomat pojawił się w Wielkiej Brytanii, w oddziale Barclays Bank w Londynie w 1967 r. Jak przyznał jego konstruktor i wynalazca John Shepherd-Barron, pomysł na stworzenie urządzenia podsunęła mu maszyna wydającą gumy do żucia.
Już pod koniec lat 60. na świecie było ponad 780 bankomatów. Prawie 600 z nich znajdowało się w Wielkiej Brytanii. Rewolucyjne urządzenie dotarło również do kraju nad Wisłą. Pierwszy bankomat pojawił się w Warszawie w 1987 r. (lub wg niektórych źródeł w 1991 r.) w III oddziale Banku Polskiej Kasy Opieki SA (obecnie Bank Pekao), przy ulicy Tadeusza Czackiego. Jeszcze na początku lat 90. w Polsce nie korzystano z usług konwojentów, wobec czego wszystkie bankomaty znajdowały się w placówkach bankowych. Ich obsługą oraz zaopatrywaniem w gotówkę zajmowali się pracownicy oddziałów.

Gonimy zachód

Pod koniec XX w. polskie banki przystąpiły do pilotażowego programu kart chipowych, który wkrótce zapoczątkował w naszym kraju wydawanie kart o nowym standardzie, posiadających wbudowany mikroprocesor – chip. Karty chipowe nie tylko usprawniły proces transakcji, ale również zwiększyły poziom bezpieczeństwa płatności bezgotówkowych - wykorzystanie tradycyjnych kart z paskiem magnetycznym ograniczało się jedynie do przeciągnięcia karty przez specjalny czytnik, natomiast dokonanie płatności za pomocą karty z mikroprocesorem odbywa się zwykle po wpisaniu numeru PIN przez użytkownika.

Na początku XXI w. na polskim rynku pojawiły się karty zbliżeniowe, umożliwiające dokonywanie transakcji poniżej 50 PLN, bez konieczności wpisywania numeru PIN. Kilka lat później rozpoczęło się pilotażowe wdrożenie płatności mobilnych z zastosowaniem technologii NFC (Near Field Communication).

- Rynek kart płatniczych w Polsce nieustannie się rozwija. Jeszcze 10 lat temu udział płatności bezgotówkowych w ogólnej liczbie płatności dokonywanych przez Polaków wynosił ledwie 2 proc. Obecnie, wg danych Ministerstwa Rozwoju, szacuje się go na ponad 20 proc. Mimo, iż jeszcze daleko nam do liderów obrotu bezgotówkowego, to z roku na roku płatności karta płatnicza powszechnieje – mówi Katarzyna Fatyga, prezes Diners Club Polska.

Już w 1996 r. w Polsce wydano ponad milion kart płatniczych. Na początku XXI wieku ich liczba wzrosła dziesięciokrotnie, a w 2016 r. w portfelach Polaków znajdowało się ponad 36 mln „plastików”, w tym prawie 29 mln z funkcją zbliżeniową. Tylko w ciągu trzech kwartałów 2016 r. w Polsce zrealizowano ponad 2,9 mld transakcji za pomocą kart płatniczych. Udział transakcji zbliżeniowych w ogólnej liczbie płatności bezgotówkowych, tylko w III kwartale 2016 r., wynosił prawie 60 proc. W tym samym czasie na polskim rynku znajdowało się ponad 513 tys. terminali POS, z czego aż prawie 465 tys. wyposażonych w funkcję zbliżeniową. Liczba akceptantów przekroczyła 213 tys., a liczba punktów handlowo-usługowych, w których możliwa była płatność kartą objęła ponad 405 tys. miejsc. Na terenie kraju funkcjonowało ponad 22 500 bankomatów.