Projekt ustawy o ograniczeniu zatorów płatniczych - komentarz eksperta

Przeczytaj także: UOKiK staje do walki z zatorami płatniczymi

W sprawach o wartości roszczeń nieprzekraczających 75.000 zł sąd wyda nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym na podstawie:

1. Dołączonej do pozwu umowy;
2. Dowodu doręczenia dłużnikowi faktury (rachunku);
3. Uprawdopodobnienia spełnienia świadczenia wzajemnego.

Jednocześnie sąd z urzędu zasądzi na rzecz takiego wierzyciela odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych oraz kwotę rekompensaty za koszty odzyskiwania należności (aktualnie 40 euro; po nowelizacji w sprawach przeciwko dużym przedsiębiorcom oraz podmiotom publicznym mniejszym kontrahentom 40 euro + 1% kwoty należności głównej).

Nowy przepis stanowi wyjątek od zasady kontradyktoryjności oraz od wyrażonej w art. 321 § 1 k.p.c. zasady ne eat iudex ultra petita partium. Z kolei złagodzenie rygoryzmu dowodowego dla uzyskania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym stanowi ułatwienie dla wierzycieli domagających się zasądzenia żądanych od dłużników kwot.

Przypomnienia wymaga, że dobrodziejstwo tego nakazu zapłaty przejawia się nie tylko w mniejszych kosztach sądowych po stronie wierzyciela (aktualnie opłata sądowa od pozwu w sprawach nakazowych stanowi 25% „normalnej” opłaty), lecz przede wszystkim nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym stanowi z chwilą wydania tytuł zabezpieczenia. W praktyce po doręczeniu przez sąd nakazu zapłaty wierzyciel – już bez dalszych czynności – może skierować ten nakaz do komornika w celu zabezpieczenia kwot nim objętych. Komornik zajmuje majątek dłużnika na czas postępowania, przy czym w większości przypadków dzieje się to zanim dłużnik dowie się o wytoczonym przez wierzyciela postępowaniu.

Ingerencja sądu, działającego z urzędu w sprawach rozpatrywanych w trybie procesowym postępowania cywilnego jest i powinna być sytuacją wyjątkową. Postępowanie to oparte jest bowiem o zasadę kontradyktoryjności, w ramach której to strony są gospodarzami procesu i podejmują czynności adekwatne do celu, jakim jest udzielenie ochrony prawnej ich roszczeniom czy interesom przez sąd (w tym określają przedmiot żądania i przedstawiają dowody). Rolą sądu w tym postępowaniu nie powinno być zaś zastępowanie stron w spełnianiu ich obowiązków.

Działanie sądu z urzędu za strony, może prowadzić do naruszenia prawa do bezstronnego sądu i odpowiadającego mu obowiązku przestrzegania zasady równego traktowania stron, dlatego obowiązek działania z urzędu ustanawiany powinien być jedynie wówczas, gdy przemawia za tym interes publiczny. Projektowane zmiany skłaniają do tezy, że problem zatorów płatniczych stał się na tyle powszechny, że dla jego przezwyciężenia konieczna stała się interwencja ustawodawcy. Zarazem terminowe spełnianie świadczeń pieniężnych w transakcjach handlowych stanowi dla ustawodawcy na tyle istotny element interesu publicznego, że koniecznym stało się wprowadzenie wyjątków od głównych zasad procesu cywilnego w celu jego uwzględnienia.

Przemysław Własienko, radca prawny,