FOR: o czym milczy najnowszy budżet państwa?

Przeczytaj także: Budżet państwa: za co płacą podatnicy?

• Przewidywany przez rząd rekordowy deficyt ponad 109 mld zł jest zaplanowany z bardzo dużym zapasem, jeśli wziąć pod uwagę deficyt 16 mld zł na koniec lipca. Jest to uzasadnione w sytuacji dużej niepewności co do wpływu pandemii na gospodarkę na jesieni, ale też daje rządowi duże pole do ogłoszenia później wyników znacznie lepszych od zapisanych w ustawie.
• Według nowelizacji dochody z podatków i składek w 2020 roku będą o ponad 60 mld zł niższe od zakładanych we wcześniejszych planach:
  • Dochody podatkowe budżetu państwa mają spaść o 40 mld zł, z czego za 26,5 mld zł ma odpowiadać spadek dochodów z VAT. Spadek dochodów silniejszy od spadku aktywności gospodarczej oznaczać będzie ponowny wzrost luki VAT, przed czym jako FOR wielokrotnie ostrzegaliśmy. Mniejsze o 6 mld zł wpływy budżetowe z PIT i CIT oznaczają, że niższe będą także dochody samorządów (o ponad 2 mld zł).
  • Dochody składkowe FUS mają spaść o prawie 17 mld zł, co będzie efektem niższych o 10 mld zł wpływów ze składek oraz zwolnienia mikro i małych firm z ZUS, przekładającego się na ubytek dochodów w kwocie 7 mld zł.
  • W uzasadnieniu nowelizacji pominięto podawane normalnie w ustawach budżetowych informacje o dochodach FP czy FGŚP, również zależących od sytuacji na rynku pracy.
• Wydatki budżetu państwa mają być o prawie 73 mld zł wyższe od uprzednio planowanych. jednak największe działania antykryzysowe są realizowane przez PFR i Fundusz Przeciwdziałania COVID-19, których limit wydatków wynosi 200 mld zł (!). Natomiast ze wspomnianych 73 mld zł największą część stanowi dotacja do Funduszu Solidarnościowego (26,5 mld zł), która najpewniej posłuży do sfinansowania trzynastej i czternastej emerytury w przyszłym roku, co pozwoli wtedy na sztuczne obniżenie wydatków budżetu państwa na ten cel.

25 sierpnia rząd opublikował projekt nowelizacji budżetu państwa na 2020 rok. Jednak nawet w normalnych czasach budżet państwa stanowi tylko część finansów publicznych – w 2019 roku z 956 mld zł wydatków państwa tylko 414 mld zł stanowiły wydatki budżetu. Poza budżetem pieniądze podatników wydają jeszcze przede wszystkim samorządy, ZUS (a dokładniej zarządzany przez ZUS Fundusz Ubezpieczeń Społecznych) i NFZ. Do tych instytucji w 2020 roku z przytupem dołączyły PFR i BGK, które realizują tzw. tarczę finansową oraz Fundusz Przeciwdziałania COVID-19.

Mimo że są to rządowe instrumenty walki ze skutkami pandemii, to działają poza budżetem państwa. Limit wydatków obu funduszy wynosi 200 mld zł, z czego dotychczas wydano ponad 100 mld zł (o ile PFR publikuje regularnie informacje o wydatkach w ramach tarczy, to BGK podaje znacznie mniej informacji o wydatkach z Funduszu Przeciwdziałania COVID-19). Informacja o wydatkach budżetu państwa z pominięciem wydatków BGK i PFR de facto przemilcza największe wydatki antykryzysowe rządu.

Najważniejszą informacją opublikowaną przez rząd są zrewidowane prognozy dochodów podatkowych budżetu państwa, które mają być o prawie 40 mld zł niższe. Największa rewizja dotyczy wpływów z VAT, które mają wynieść 170 mld zł. Taki wynik oznaczałby istotny spadek ściągalności i wzrost luki VAT.

Według (konserwatywnych) prognoz rządowych realny spadek PKB w 2020 roku ma wynieść 4,6%, jednak można przypuszczać, że w całym roku stanowiące podstawę VAT konsumpcja i inwestycje publiczne spadną mniej, a głównym źródłem spadku będą inwestycje prywatne, na których efektywna stawka VAT jest bliska zera. To w połączeniu z prognozowaną inflacją (CPI: 3,3%) oznacza, że podstawa VAT spadnie niewiele w porównaniu do 2019 roku, natomiast wpływy z VAT mają być niższe o ponad 5% – co świadczy o istotnym wzroście luki VAT.

Poza spadkiem dochodów podatkowych rząd zakłada niższe o 17 mld zł dochody składkowe FUS. Sam przypis składki ma być niższy o 10 mld zł, ale do kwoty tej trzeba doliczyć zwolnienia ze składek dla mikro i małych firm w ramach tarczy antykryzysowych w kwocie prawie 7 mld zł. Niestety w nowelizacji pominięto informacje o dochodach Funduszu Pracy i Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, które normalnie stanowią załączniki do ustaw budżetowych. Z punktu widzenia dochodów państwa brakuje też informacji o dochodach NFZ, choć trzeba zaznaczyć, że jego plany finansowe normalnie też były publikowane niezależnie od ustawy budżetowej.

Po stronie wydatkowej największe zmiany w budżecie państwa dotyczą wzrostu dotacji do Funduszu Solidarnościowego o 26,5 mld zł. Środki te najpewniej sfinansują wypłaty trzynastych i czternastych emerytur w przyszłym roku, co pozwoli sztucznie zaniżyć wydatki budżetowe na ten cel. Kolejne 12 mld zł to dotacja dla FUS związana z opóźnieniem likwidacji OFE, czego beneficjentem miał być właśnie FUS. Mało to jednak mówi o wydatkach kryzysowych państwa, które są realizowane przede wszystkim przez PFR i Fundusz Przeciwdziałania COVID-19, których łączny limit wydatków wynosi 200 mld zł.

Przedstawiona nowelizacja budżetu państwa daje przybliżony obraz ubytku dochodów państwa spowodowanych skutkami COVID-19 (ponad 60 mld zł), jednak nie zawiera kluczowych informacji o wydatkach antykryzysowych państwa, które zostały wypchnięte poza budżet państwa.

dr Aleksander Łaszek Główny Ekonomista