Fundusze inwestycyjne. Co sprawdzić, żeby nie stracić?

Przeczytaj także: Fundusze inwestycyjne: 5 spraw, o których warto pamiętać

W ramach kampanii „Policz i nie przelicz się” UOKiK udziela porad dotyczących różnych form inwestowania. Tym razem radzi, na jakie aspekty powinni zwrócić inwestorzy lokujący swoje środki w fundusze inwestycyjne.

Fundusze inwestycyjne są formą zbiorowego inwestowania pieniędzy. Wpłacamy środki do funduszu, a Towarzystwo nim zarządzające inwestuje je np. w akcje, obligacje, nieruchomości czy wierzytelności.

W założeniu fundusze inwestycyjne to rozwiązanie dla osób, które nie mają wystarczającej wiedzy, doświadczenia czy czasu, aby samodzielnie grać na giełdzie czy kupować instrumenty finansowe. Pomnażanie swoich oszczędności chcą powierzyć profesjonalistom. Trzeba jednak pamiętać, że fundusze inwestycyjne mają skomplikowany charakter i w przeszłości nie raz przynosiły straty. Przed podpisaniem umowy zalecam wnikliwe zapoznanie się z warunkami i ryzykami opisanymi np. w prospekcie emisyjnym, przyjętą przez dany fundusz strategią inwestowania czy doświadczeniem doradców inwestycyjnych zarządzających nim - mówi Tomasz Chróstny, Prezes UOKiK.

Rodzaje funduszy inwestycyjnych

Fundusze inwestycyjne są instrumentami, w ramach których połączone środki indywidualnych inwestorów są wspólnie inwestowane w różne instrumenty. Z założenia udział w takim funduszu umożliwia inwestorom w ramach jednego produktu skorzystanie z zasady dywersyfikacji lokat i instrumentów inwestycyjnych. Ze względu na politykę inwestycyjną rozróżnia się:

• fundusze z ochroną kapitału, inwestujące przede wszystkim w papiery wartościowe o stałym dochodzie, tj. bony skarbowe i obligacje skarbowe,
• fundusze zrównoważone charakteryzujące się mniej więcej równymi udziałami akcji i obligacji w portfelu,
• fundusze elastycznego inwestowania, które mogą w zależności od koniunktury na rynku finansowym, zmieniać sposoby inwestowania środków pieniężnych. Należy również wymienić fundusze agresywne lokujące 100 proc. aktywów w akcje podmiotów rozpoczynających swoją przygodę z giełdą licząc na ich szybki potencjał wzrostu wartości.

Zgodnie z ustawą o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi rozróżniamy też: fundusze inwestycyjne otwarte (FIO), specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte (SFIO) oraz fundusze inwestycyjne zamknięte (FIZ). Udział inwestorów w FIO i SFIO jest potwierdzany przydzieleniem jednostek uczestnictwa. Natomiast w przypadku FIZ emitowane są certyfikaty inwestycyjne. Różnice w działaniu tych instrumentów wynikają m.in. z ich płynności, a więc łatwości uzyskania zwrotu wpłaconych środków. Kwestie płynności funduszu wiążą się z ryzykiem braku możliwości dokonania wypłat przed upływem określonego w umowie okresu.

Ryzyka

Bez względu na rodzaj funduszu inwestycyjnego wiążą się one z licznymi ryzykami. Przy funduszach powiązanych z akcjami występuje ryzyko spowodowane wyceną wartości jednostek lub certyfikatów w związku ze zmianami wartości portfeli akcji, które wynikają z ich notowań. Mogą one przynosić ponadprzeciętne wyniki w czasie hossy, ale mogą też generować znaczne straty w czasie załamania rynku. To ostatnie może np. wynikać z upadłości przedsiębiorców, których akcje lub obligacje korporacyjne są istotnym składnikiem portfela inwestycyjnego funduszu.

Opłaty

Decydując się na inwestowanie w fundusze inwestycyjne należy liczyć się z koniecznością poniesienia określonych opłat, które mają pokryć koszty działalności TFI. Opłaty są pobierane w różnych momentach realizacji umów. Mogą one być pobierane stale w trakcie realizacji umowy, jak też jednorazowo w zależności od dokonanych operacji. Koszt działalności TFI pokrywany jest stałą opłatą za zarządzanie. Natomiast opłaty dystrybucyjne oraz umorzeniowe są pobierane jako procent od każdej wpłacanej lub wypłacanej kwoty. Dodatkowo mogą być pobierane inne należności, np. z tytułu zamiany lub konwersji, które mają pokryć koszty zamiany lub konwersji pomiędzy subfunduszami. Towarzystwa przewidują również własne prowizje od sukcesu tzw. success fee uzależnione od wzrostu wartości aktywów, które mogą być kalkulowane na różne sposoby.

Biorąc pod uwagę różnorodność opłat manipulacyjnych, wysokość prowizji i wszelkich innych należności, a także różnorodność nazw jakimi są one określane, przed zawarciem umowy należy uważnie zapoznać się z informacjami udostępnianymi przez dystrybutorów oraz na stronach internetowych TFI. Należy zweryfikować sposób wyliczenia wartości środków pieniężnych, które zostaną wypłacone w momencie wycofania środków z funduszu inwestycyjnego przed każdą decyzją inwestycyjną.

Window dressing – bądź czujny

Inwestor powinien być szczególnie uczulony na komunikaty zarządzających funduszami inwestycyjnymi mówiącymi o wyjątkowych zyskach „w ostatnim okresie” (zazwyczaj krótkim, np. trzech miesięcy) szczególnie, jeśli sam fundusz inwestycyjny jest jeszcze małym podmiotem pod względem zarządzanych aktywów i działa na rynku od niedawna. Zarządzający funduszami stosują niekiedy odmianę praktyki zwanej window dressing (dekorowania okna), która polega na wykazaniu krótkoterminowych, wyjątkowo wysokich, zysków aby zwabić inwestorów, nie zaznaczając jednak, że utrzymanie takiego poziomu rentowności w długim okresie jest w praktyce niemożliwe. Praktyka taka jest możliwa dzięki operacjom finansowym, które są w stanie wykazać znaczący zysk w wybranym okienku czasowym, choć jednocześnie ukrywają odroczone straty, które ten zysk w niedalekiej przyszłości zniwelują. Jest to szczególnie łatwe i efektowne, gdy fundusz zarządza stosunkowo niewielkimi środkami, a zatem na początku jego działalności.

Zanim zainwestujesz w fundusze inwestycyjne…

Zgromadź informacje o ofercie i dokładnie je przeanalizuj

Dostarczone przez sprzedawców materiały powinny zapewnić podstawową wiedzę o charakterze inwestycji, wiążących się z nią ryzykach, kosztach i zabezpieczeniach. Informacje te znajdziesz m.in. w prospektach emisyjnych a także w ich statutach czy też kluczowych informacjach dla inwestorów. Zapoznając się z treściami dokumentów, zweryfikuj, czy otrzymałeś wymienione w nich załączniki. Domagaj się od sprzedawcy udostępnienia kompletnych dokumentów przed podpisaniem umowy. Masz prawo zabrać je do domu i zapoznać się z nimi. Tylko dokładna ich analiza, może ochronić cię przed podjęciem pochopnej decyzji o powierzeniu oszczędności w inwestycje, które nie odpowiadają twoim potrzebom.

Nie poprzestawaj jednak na informacjach zawartych w otrzymanych dokumentach. Bardzo ważne jest sprawdzenie modelu biznesowego emitenta, metod prowadzenia działalności gospodarczej oraz sposobu jego finansowania. To, w jaki sposób działa TFI, ma duże znaczenie dla wyboru funduszu. Takie informacje znajdziesz w internecie, ale bądź czujny - nie każda podana tam pozytywna opinia musi być wiarygodna.

Uważaj też na dane historyczne dotyczące efektywności i zysku funduszy inwestycyjnych. Ze względu na takie zmiany społeczno-ekonomiczne, jak np. pojawienie się kryzysów gospodarczych czy pandemii, dobre wyniki z przeszłości nie muszą się powtórzyć. Te informacje nie mogą być jedynym czynnikiem, który bierzesz pod uwagę.

Porównaj oferty

Na rynku dostępnych jest wiele funduszy inwestycyjnych, zgodnie z raportem KNF na koniec 2020 r. funkcjonowało ich aż 737. Różnią się m.in. wysokością pobieranych opłat, ryzykami, minimalnym czasem zamrożenia środków, a także instrumentami, w które fundusz inwestują. Przed powierzeniem pieniędzy warto zebrać informacje o różnych konkurujących ze sobą funduszach.

Sprawdzić wysokość kosztów i możliwość wycofania środków

Inwestowanie w fundusze wiąże się z koniecznością poniesienia różnych opłat, np. za zarządzanie, za sukces, dystrybucyjnych, uwzględniających koszty prowadzenia funduszu, a także naliczanych w związku z wcześniejszym zakończeniem inwestycji. Ich wysokość może mieć bezpośrednie przełożenie na wielkość potencjalnego zysku, jaki uzyskasz po zakończeniu inwestycji. Jednak na wartość zwracanych inwestorom środków ma również wpływ możliwość zawieszenia czy też wstrzymania wypłat przez TFI. Informacje tego dotyczące muszą być zawarte w dokumentach określających warunki umów, z którymi należy się zapoznać z uwagą przed podjęciem każdej decyzji inwestycyjnej.

Dowiedz się, jakie są ryzyka konkretnego funduszu

Sukces działania funduszu może zależeć od przyjętej strategii inwestowania, a więc w jakie instrumenty były inwestowane środki, np. akcje, obligacje, wierzytelności, nieruchomości. Poziom ich stabilności, płynności może się przekładać na ryzyko, a więc nie tylko prawdopodobieństwo poniesienia strat, ale też możliwości wycofania środków przez inwestorów.

Fundusze inwestycyjne są bezpośrednio powiązane z czynnikami ryzyka takimi, jak wysokość stóp procentowych, otoczenie prawne, koniunktura na rynkach finansowych. Zaburzenia notowań spółek giełdowych, trudności finansowe banków czy funduszy inwestycyjnych, mogą bezpośrednio przełożyć się na efektywność konkretnych funduszy powiązanych z nimi bezpośrednio oraz pośrednio.