Czym jest instrument płatniczy? Najważniejsze informacje

Przeczytaj także: Karta debetowa czy kredytowa?

Pojęcie instrumentu płatniczego. Co to jest?

Instrument płatniczy to po prostu środek płatniczy, który nie jest banknotem czy monetą. Pozwala on dokonać transakcji w ramach transferu środków między dwoma podmiotami.

W europejskim ustawodawstwie regulacje związane z bezgotówkowymi formami płatności pojawiły się znacznie szybciej niż w polskim prawie. Powód jest prosty: za oceanem i na zachodzie Europy instrumenty płatnicze wcześniej zyskały na popularności niż w naszym kraju.

Jako pierwszą ustawę na ten temat można wskazać ustawę z dnia 12 września 2002 roku o elektronicznych instrumentach płatniczych, która zawierała definicję elektronicznego instrumentu płatniczego. Zgodnie z nią, termin ten określał każdy instrument płatniczy dający dostęp do środków pieniężnych na odległość, który umożliwiał właścicielowi dokonywanie operacji przy zastosowaniu informatycznych nośników danych bądź elektroniczną identyfikację posiadacza konieczną do realizacji operacji, zwłaszcza kartę płatniczą lub instrument pieniądza elektronicznego.

Do uchylenia powyższego aktu prawnego doszło w 2013 roku (w ramach nowelizacji ustawy z dnia 10 sierpnia 2011 roku o usługach płatniczych, Dz. U. z 2021 r., poz. 1907). Ustawa ta jest stosunkowo nowa i implementuje do polskiego porządku prawnego dyrektywę unijną, która mówi o podejmowaniu i prowadzeniu działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz nadzoru ostrożnościowego nad działalnością.

W ustawie tej ustalono zasady świadczenia usług płatniczych oraz wydawania i wykupu pieniądza elektronicznego. Aktualnie artykuł 2 tej ustawy zawiera słowniczek definicji ustawowych oraz pojęcie „instrumentu płatniczego”. Według niego, jest to zindywidualizowane urządzenie lub uzgodniony przez użytkownika i dostawcę zbiór procedur, wykorzystywane przez użytkownika do złożenia zlecenia płatniczego.

Co istotne, w ww. ustawie poza zindywidualizowanymi urządzeniami, wskazano również zbiór procedur. W związku z tym współczesny środek płatniczy jest już nie tylko rzeczą ruchomą, ale i swego rodzaju funkcją czy użytecznością.

Rodzaje instrumentów płatniczych

Obecnie odnotowujemy ogromny wzrost zainteresowania transakcjami bezgotówkowymi. Sprawia to, że na rynku pojawiają się coraz to nowocześniejsze instrumenty płatnicze. Warto jednak zwrócić uwagę, że przepisy Ustawy o usługach płatniczych powinny być stosowane wespół z zasadą neutralności technologicznej. Oznacza to, że żaden środek płatniczy nie powinien być preferowany ponad pozostałe. Wybór usługi pozostawia się więc konsumentom, którym należy dać dostęp do wszelkich rodzajów dokonywania płatności.

Dostępne w obrocie instrumenty płatnicze budują obszerną grupę, której nie da się jednoznacznie sklasyfikować. Dokonująca się w zakresie środków płatniczych rewolucja sprawia, że powstają coraz to nowsze formy, które trudno jest w jakikolwiek sposób pogrupować.

Z zasady spotkamy się jednak z instrumentami typu „pay before”, czyli opłaconymi wcześniej, których działanie polega na zasileniu instrumentu daną kwotą, z której następnie dokonuje się transakcji (przykład: karta prepaid). Jeszcze inny typ to instrumenty „pay now”, pozwalające dokonywać transakcji w momencie jej zawarcia (np. karta płatnicza).

Ostatni rodzaj, który można wyróżnić to typ „pay later”, który daje możliwość dokonania transakcji obciążeniowych. Kwota, na którą opiewa dana transakcja, obciążą stan rachunku w ramach limitu ustalonego z bankiem (będzie to np. karta kredytowa lub debetowa).

Karta płatnicza

Na myśl o instrumentach płatniczych od razu nasuwa się skojarzenie z kartą płatniczą. I słusznie – to bez wątpienia najpopularniejszy środek, stosowany przez największą liczbę osób. Co ciekawe, sama idea karty płatniczej istnieje już od początku XX wieku, jednak weszła do obrotu dopiero w latach 60. XX wieku na terytorium USA.

Zazwyczaj karty płatnicze są wydawane przez banki (ale nie zawsze). W podstawowym wymiarze korzysta się z nich do opłacania transakcji i podejmowania gotówki z bankomatów. Wyróżnia się przy tym kilka wariantów kart, które różnią się pod względem dodatkowych użyteczności. Przykładowo, w przypadku karty kredytowej lub debetowej, użytkownik może płacić za transakcje z opóźnieniem w ramach przyznanego przez bank limitu. Inny wariant to karta przedpłacona, którą zasila się pewną kwotą, a następnie korzysta z niej do opłacania transakcji.

Karty płatnicze dzieli się też ze względu na cechy techniczne. Wyróżnia się modele, które wymagają włożenia do terminala oraz tzw. karty zbliżeniowe, pozwalające na rozliczanie transakcji bez umieszczania karty w terminalu (a w wyniku dotknięcia kartą czytnika). Drugą z tych funkcji posiada większość współcześnie stosowanych kart.

Karty mogą mieć również różne formy. Aktualnie nie muszą być jedynie prostokątnym kawałkiem plastiku, ale również mogą mieć postać naklejki na telefonie lub breloka do kluczy. Na tym rynku wciąż pojawiają się kolejne innowacyjne rozwiązania.

E-przelewy

Większość banków daje klientom dostęp do wszystkich świadczonych usług za pośrednictwem przeglądarki internetowej. Podstawowa usługa w tym zakresie to przelewy elektroniczne. Jest to forma transferu środków, których dokonuje się z rachunku na rachunek lub z rachunku na terminal, np. przy kasie w sklepie. Dzisiejsze terminale są wyposażone w funkcję przyjmowania e-przelewów z większości banków. W ten sposób możemy więc zapłacić zarówno za zakupy, rachunki, jak i posiadane abonamenty.

Polecenie dokonania transferu określa się mianem zlecenia przelewu. Do dokonywania transakcji powyżej określonej kwoty, banki wymagają zazwyczaj, aby zlecenie zostało zautoryzowane przez właściciela. Użytkownik jest wówczas proszony, aby w jakiś sposób dodatkowo potwierdzić, że jest upoważniony do dokonania przelewu i faktycznie chce to zrobić. Przez długi czas taką metodą autoryzacji była karta kodów (do dokonania przelewu konieczne było zdrapanie jednej ze zdrapek na karcie i wpisanie znajdującego się pod nią kodu).

Dziś stosuje się autoryzację SMS – przy dokonaniu transakcji użytkownik podaje kod, który otrzymał w wiadomości na wskazany numer telefonu.

Poza tym banki umożliwiają zlecanie przelewów cyklicznych. Jest to przydatne głownie wtedy, gdy użytkownik chce wyeliminować ryzyko, że zapomni zlecić przelew danego dnia (np. za czynsz). Wówczas ustawia swoje konto tak, aby przelewy były wykonywane automatycznie.

Aplikacje bankowości elektronicznej

Kolejną kwestią, którą warto poruszyć, jest możliwość korzystania z bankowych aplikacji mobilnych. Klient może zainstalować ją na swoim urządzeniu przenośnym (zazwyczaj w telefonie) i za jej pomocą dokonywać transakcji oraz mobilnych płatności. Poza podstawowymi funkcjami, większość tego typu aplikacji posiada również wiele dodatkowych rozwiązań, które ułatwiają życie np. dostęp do e-administracji, zakup biletów komunikacyjnych, możliwość podglądu stanu kont w innych bankach, a także tworzenie celów oszczędnościowych.

Za pośrednictwem aplikacji można dokonać przelewu w każdym miejscu i czasie, w wielu walutach. Poza tym większości aplikacji mobilnych daje możliwość stosowania płatności z użyciem tzw. BLIK-a, czyli jednorazowego, sześciocyfrowego kodu, który jest generowany przez aplikację dla użytkownika. Aby skorzystać z BLIK-a wystarczy wpisać kod dokonując płatności, a następnie potwierdzić zgodę w aplikacji poprzez kliknięcie. W ten sposób można opłacać transakcje online i usługi oraz towary w sklepach (w terminalu należy wybrać płatność BLIK, wpisać wygenerowany kod zamiast PIN-u i zaakceptować płatność w telefonie).

Płatności telefonem oraz wirtualne portfele

Mianem płatności mobilnej, czyli tzw. m-płatności, określa się każdy typ transakcji, której dokonuje się z użyciem urządzenia przenośnego. Najczęściej jest to telefon komórkowy, w związku z czym płatność odbywa się zwykle na 3 sposoby:

• Poprzez połączenie telekomunikacyjne w standardzie GSM – pozwala to na dokonanie płatności przez SMS lub kontakt głosowy z konsultantem w callcenter. Taką metodę stosuje się zazwyczaj podczas dokonywania zakupu dostępu do jakiegoś zasobu np. prenumeraty magazynu lub rozszerzonej wersji aplikacji. Wówczas dostawca danej treści prosi klienta o wysłanie SMS celem uzyskania dostępu.
• Przy wykorzystaniu technologii komunikacji krótkiego zasięgu NFC – aby skorzystać z tej opcji, urządzenie, z którego dokonujemy takiej płatności, musi być wyposażone w mikroprocesor zapewniający komunikację NFC. Metoda ta pozwala dokonywać transakcji telefonem w sposób zbliżony do kart płatniczych, czyli poprzez przyłożenie do terminala.
• W wyniku nawiązania łączności internetowej zaimplementowanej w urządzeniu przenośnym – co daje możliwość dokonywania płatności na wskazany adres e-mail lub numer telefonu komórkowego. W Polsce na popularności zyskuje zwłaszcza przelew na telefon, głównie ze względu na to, iż coraz więcej osób korzysta z bankowych aplikacji mobilnych.

Kolejną popularną w Polsce metodą płatności mobilnych jest system wirtualnych portfeli, czyli aplikacji, do których wgrywa się dane swoich kart płatniczych lub rachunków bankowych. Dzięki temu rozwiązaniu można korzystać ze zgromadzonych w „portfelu” zasobów, nie używając każdorazowo karty ani bankowości. Aplikacja zapisuje dane płatnicze i używa ich do opłacania transakcji. Taka wirtualna portmonetka pozwala także płacić za bilety komunikacyjne, korzystanie z parkingów, czy przejazdy autostradą.

Wirtualnych portfeli coraz częściej można używać także w sieciach marketów, które udostępniają aplikacje do wprowadzania danych karty płatniczej i skanowania kodów w aplikacji, co pozwala na szybkie opłacenie zakupów. Jednocześnie automatyczne nalicza klientowi różnego rodzaju rabaty i promocje.

Dlaczego korzystamy z instrumentów płatniczych?

Rynek instrumentów płatniczych jest bardzo dynamiczny i innowacyjny. Celem ich funkcjonowania jest maksymalne ułatwianie i przyspieszanie czynności związanych z dokonywaniem transakcji oraz ich opłacaniem.

Korzystanie z narzędzi płatniczych umożliwia też szybsze i łatwiejsze rozliczanie operacji. Skraca czas niezbędny do zainicjowania płatności, co zdecydowanie ułatwia obrót. Poza tym stosowanie instrumentów płatniczych zwiększa efektywność i bezpieczeństwo transakcji. Metody, które wykorzystują używanie środków płatniczych nie są drogie, z kolei duża liczba możliwości powoduje, że każda osoba może znaleźć instrument płatniczy dopasowany do swoich potrzeb i możliwości.

Co zmienia Polski Ład w płatnościach bezgotówkowych?

Według postanowień Polskiego Ładu, przedsiębiorcy korzystający z kas fiskalnych muszą umożliwić konsumentom dokonywanie transakcji bezgotówkowych w oparciu o przepisy ustawy o usługach płatniczych. Do tej pory dysponowanie terminalem i umożliwienie płatności bez użycia gotówki było dobrowolne. Czy w takim razie od teraz wszystkie punkty sprzedażowo-usługowe powinny posiadać terminal? Niekoniecznie.

Formą instrumentu płatniczego jest nie tylko karta – dlatego przyjmowanie płatności bezgotówkowych może opierać się również na innych urządzeniach bezprzewodowych, np. telefonach. Z tego względu nawet jeżeli ustawodawca zamierzał wprowadzić obowiązkowe terminale płatnicze, to przedsiębiorcy wciąż mają prawo do korzystania z pozostałych rozwiązań i to bez ryzyka poniesienia kary pieniężnej.

Oczywiście większość klientów będzie postrzegać możliwość dokonywania płatności bezgotówkowych w kontekście używania terminala przed danego przedsiębiorcę. I choć ten nowy obowiązek może wydać się niektórym dość problematyczny, to na dłuższą metę nie powinien mieć większego wpływu na prowadzenie działalności.

Wnioski

Raczej nie ma co się spodziewać, że środki płatnicze zupełnie wyprą pieniądz, który znamy. Mimo to rynek instrumentów płatniczych intensywnie się rozwija. Możemy więc przewidywać, że niedługo pojawią się kolejne rozwiązania uzupełniające bądź wypierające aktualnie stosowane metody.

Z pewnością instrumenty płatnicze stanowią naszą przyszłość, gdyż ogromna liczba osób rezygnuje z gotówki na rzecz wirtualnych środków. Przewagą takiego rozwiązania jest większe bezpieczeństwo oraz możliwość korzystania z pieniędzy w niemal każdym miejscu i czasie. Z tego względu przedsiębiorcy powinni wyjść naprzeciw oczekiwaniom klientów, którzy coraz częściej chcą mieć możliwość zapłaty bez względu na to, czy akurat są w posiadaniu gotówki.

Kamila Wasilewska