Oszczędności, inwestycje, kredyty. Polacy o swoich pieniądzach

Przeczytaj także: Polacy o sytuacji finansowej: czy inflacja przestaje nas przerażać?

Lepiej będzie za 5 lat

Jeśli chodzi o ocenę obecnej sytuacji finansowej gospodarstwa domowego, pozytywnie i stabilnie postrzega ją co trzeci Polak, a tylko co piąty badany zauważa jej poprawę w ciągu roku i czuje się pod tym względem bezpiecznie. Na poprawę w ciągu najbliższych 12 miesięcy liczy niespełna 20%, natomiast więcej respondentów oczekuje zmiany własnej sytuacji na lepsze w perspektywie 5 lat.

Warto oszczędzać, ale…

Prawie 70% respondentów uważa, że warto oszczędzać, jednak tylko 46% faktycznie to robi. W ciągu dwóch lat dwukrotnie – do 65% – wzrosła liczba oszczędzających na “czarną godzinę” oraz na dodatkową emeryturę, jednak w większości przypadków odkładana kwota jest niższa niż 25% dochodów. Tylko 16% ma odłożone więcej niż dochód półroczny, a 14% w ogóle nie posiada żadnych oszczędności. W porównaniu do 2022 r. spadł odsetek osób oszczędzających resztowo, czyli tylko dlatego, że w danym miesiącu nie wydają wszystkich posiadanych pieniędzy.

Nie zmieniła się natomiast liczba osób odkładających środki intencjonalnie, dla których jest to już nawykiem. Można zatem wnioskować, że ciągłość i pozytywna postawa dotycząca oszczędzania pieniędzy są zachowane nawet w trudniejszym czasie. Tego samego nie można powiedzieć przy postawie neutralnej – osoby, które wcześniej prezentowały takie podejście teraz zmieniły je na negatywne, wybierając odpowiedź “nie warto oszczędzać”.

Nasze badanie kolejny raz potwierdziło ścisłą korelację między poczuciem bezpieczeństwa finansowego, a wielkością oszczędności, ale pokazało jeszcze jedną ważną rzecz – bieżąca sytuacja wywołuje u zdecydowanej większości Polaków silne emocje, w dodatku bardziej negatywne niż rok temu, a jej postrzeganie zależy aż pięciokrotnie bardziej od porównania się z innymi niż nominalnej wysokości dochodu. Co więcej, 25% Polaków nie ma świadomości, jaką część dochodów oszczędza, co piąty nie wie, jak duże ma oszczędności, ponad 40% trzyma pieniądze na rachunku bieżącym, a 20% w gotówce. Gdy łączymy to z niskim zaufaniem do instytucji finansowych, widzimy, jak istotne jest tonowanie emocji na rzecz zwiększania świadomości finansowej polskiego społeczeństwa – mówi Anna Bichta, prezeska Fundacji Think!

Inwestycje tak, ale tylko bezpieczne

W ciągu kilku ostatnich lat znacznie wzrosła liczba Polaków deklarujących posiadanie inwestycji, co może wynikać z potrzeby minimalizowania negatywnego wpływu inflacji na wartość oszczędności.

Wśród wybieranych rozwiązań mających przynieść zysk dominują te ze stosunkowo niskim ryzykiem straty kapitału. Spadły inwestycje w nieruchomości (z 11% w 2022 r. do 6% w 2023 i aż o 11% niż w roku 2016), 7% Polaków inwestuje w waluty (głównie euro i dolara) i podobny odsetek w instrumenty rynku finansowego. Jeśli chodzi o zaufanie w kwestiach związanych z inwestowaniem, jak również oszczędzaniem, Polacy od 14 lat najbardziej ufają sobie samym (30% wzrost w ciągu 4 ostatnich lat), a znacznie mniej niż kiedyś rodzinie i znajomym. Poziom zaufania do pracowników instytucji finansowych w 2022 r. wrócił natomiast do 15%, czyli poziomu w 2019 r.

Spłata zobowiązań trudna, ale pożądana

Kredyt spłaca obecnie 36% Polaków, a w przypadku 68% spłacana kwota stanowi nie więcej niż 30% ich zarobków, co klasyfikuje ją jako bezpieczną. Jednak 32% badanych ma raty wykraczające poza ten próg, a 11% kredytobiorców ma zobowiązania wyższe niż połowa ich dochodu.

Co piąty Polak w ciągu ostatnich 12 miesięcy zmniejszył zadłużenie bo spłacił kredyt lub nadpłacił raty. Niestety jest też grupa (36%), którzy znaleźli się w odwrotnej sytuacji, co wynika głównie ze wzrostu stóp procentowych, a tylko w 9% przypadków z zaciągnięcia dodatkowych zobowiązań. Polacy zdecydowanie dążą do szybkiego pozbycia się kredytu i nie chcą zaciągać nowego, co w sytuacji gdy 28% deklaruje problemy ze spłatą wydaje się uzasadnione.

Z raportu wynika, że statystyczny Polak ma emocjonalny, nierzadko negatywny, stosunek do pieniędzy; oszczędności, które w przypadku utraty pracy nie pozwolą spokojnie poszukać nowej i – co za tym idzie – brak poczucia bezpieczeństwa finansowego. Takie postawy mogłaby zmienić edukacja ekonomiczna w zakresie regularnego oszczędzania i wykorzystania odłożonych środków oraz zasad zaciągania kredytów zgodnych z możliwościami finansowymi. Mając lepszą wiedzę na temat finansów, statystyczny Polak polegałby wtedy mniej na swojej intuicji i podejmował bardziej świadome decyzje.
Raport powstał na podstawie badania ilościowego CAWI przeprowadzonego w dniach 13-20 września 2023 r. na panelu badawczym Ariadna z udziałem reprezentatywnej próby 1182 dorosłych Polaków w wieku 18-74 lata. Badanie jest elementem Programu Rozwoju Przedsiębiorczości realizowanego przez Fundację THINK! w partnerstwie merytorycznym z Fundacją Citi Handlowy im. L. Kronenberga. Program jest finansowany przez Citi Foundation. Badanie zostało zrealizowane we współpracy merytorycznej z katedrą Psychologii Biznesu i Innowacji Społecznych na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego.