TSUE wypowie się na temat WIBOR. Czy złotówkowicze mają szansę?

Przeczytaj także: Czego kredytobiorcy złotowi mogą nauczyć się od frankowiczów?

Treść pytań skierowanych przez polski Sąd:

1. Czy art. 1 ust. 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że pozwala on na badanie postanowień umownych dotyczących zmiennego oprocentowania w oparciu o wskaźnik referencyjny WIBOR?
2. W przypadku pozytywnej odpowiedzi na pytanie pierwsze, czy art. 4 ust. 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że pozwala on na badanie postanowień umownych dotyczących zmiennego oprocentowania w oparciu o wskaźnik referencyjny WIBOR?
3. W przypadku pozytywnej odpowiedzi na pytanie pierwsze i drugie, czy art. 3 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że zapisy umowy dotyczące zmiennego oprocentowania w oparciu o wskaźnik referencyjny WIBOR można traktować jako stojące w sprzeczności z wymogami dobrej wiary i powodujące znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta, z uwagi na niewłaściwe poinformowanie konsumenta odnośnie narażenia na ryzyko zmiennej stopy procentowej, w tym w szczególności niewskazaniu w jaki sposób ustala się wskaźnik referencyjny będący podstawą ustalania zmiennego oprocentowania i jakie wątpliwości są związane z jego nietransparentnością oraz nierównomierny rozkład tego ryzyka na strony umowy?
4. W przypadku pozytywnej odpowiedzi na wcześniejsze pytania, czy art. 6 ust 1 w zw. z art. 3 ust. 1 i 2 zdanie 2 oraz art. 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, iż w przypadku uznania za nieuczciwe postanowienia umownego dotyczącego zmiennego oprocentowania w oparciu o wskaźnik referencyjny WIBOR możliwym jest dalsze funkcjonowanie umowy, w której wysokość oprocentowania kwoty kapitału kredytu będzie się opierała na drugim składniku ustalającym wysokość oprocentowania zawartym w umowie, to jest stałej marży banku, co spowoduje zmianę oprocentowania kredytu ze zmiennego na stałe?

O co pyta TSUE polski sąd?

Na ten moment nie jest dostępne pisemne uzasadnienie, jednakże na bazie samych pytań należy stwierdzić, że są one celne i odnoszące się do sedna problemu Wiborowiczów, a ewentualne korzystne stanowisko TSUE wytyczy ramy sporów sądowych o WIBOR.

Dwa pierwsze pytania odnoszą się wprost do ustalenia przez TSUE, czy możliwe jest, zgodnie z przepisami Dyrektywy 93/13, badanie przez polski sąd w umowach kredytowych postanowień umownych dotyczących zmiennego oprocentowania w oparciu o wskaźnik referencyjny WIBOR. TSUE ma wskazać, czy takie ujęcie sposobu oprocentowania kredytu w ogóle można uznać za nieuczciwe, skoro wydawałoby się, że wskaźnik ten jest powszechnie używany w obrocie i akceptowany przez organy państwa. Zresztą jest to koronny argument podnoszony przez sektor bankowy, przy czym należy jasno zaznaczyć, że stawka WIBOR jest określana na podstawie danych dostarczanych przez banki, co budzi wątpliwości kredytobiorców w zakresie jej uczciwości i trudno się temu dziwić.

Z kolei pytanie trzecie odnosi się do ustalenia przez TSUE, czy postanowienia umowne dotyczące stawki WIBOR można uznać za postanowienie niedozwolone względem kredytobiorców. Zgodnie z art. 3 ust. 1 Dyrektywy 93/13 warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, uznaje się za nieuczciwe, jeśli stojąc w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Oznacza to, że polski Sąd pyta TSUE, czy w sytuacji, w której:

• kredytobiorca nie został właściwie poinformowany o ryzyku zmiennej stopy procentowej,
• bank nie wskazał w jaki sposób jest ustalana stawka WIBOR jako wskaźnik referencyjny będący podstawą zmiennej stopy procentowej,
• w relacji kredytobiorca – bank doszło do nierównomiernego rozkładu ryzyka zmiennej stopy procentowej i przerzucenia tego ryzyka na konsumenta,

postanowienie dotyczące zmiennej stopy procentowej opartej o stawkę WIBOR jest abuzywne czy też nie.

Konsekwencją ewentualnej pozytywnej odpowiedzi na pytanie 3 jest konieczność ustalenia, w jaki sposób – po usunięciu z umowy kredytowej postanowienia dotyczącego stawki WIBOR, możliwe jest dalsze funkcjonowanie tej umowy, ale opartej wyłącznie o stałą marżę. Wówczas umowa kredytu o zmiennej stopie procentowej zostałaby przekształcona w umowę kredytu opartego o stałą stopę procentową wynikającą właśnie z marży. Możliwym rozstrzygnięciem jest także ustalenie nieważności takiej umowy, jak ma to miejsce w przypadku kredytów frankowych.

Podsumowanie

W przypadku korzystnego dla kredytobiorców złotowych stanowiska TSUE należy pamiętać, że sama możliwość kwestionowania WIBOR-u nie będzie oznaczała jego automatycznego usunięcia ze wszystkich umów czy uznania ich za nieważne niejako z urzędu. Konieczne będzie w takim przypadku podjęcie indywidualnych działań. W mojej ocenie istnieje duże prawdopodobieństwo, że TSUE przyzna sądom krajowym ogólną możliwość usuwania z umowy kredytu tego wskaźnika, przy czym kluczowe może okazać się czy, a jeżeli tak, to w jaki sposób bank informował kredytobiorców o ryzyku związanym z zawarciem umowy kredytu opartego o zmienną stopę procentową. Wydaje się zatem, że w przypadku kredytów złotowych okoliczności dotyczące zawarcia danej umowy kredytu będą miały fundamentalne znaczenie dla wyroku.

Na marginesie warto dodać, że w obrocie funkcjonuje ogrom umów kredytowych, w których banki zapewniły sobie minimalne wynagrodzenie na wypadek spadku wysokości stawki WIBOR. Mowa tutaj o tzw. klauzulach dolnego progu oprocentowania. W praktyce zawarcie w danej umowie kredytu takiego zapisu oznaczało to, że nawet w przypadku drastycznego obniżenia stawki WIBOR, z czym przecież mieliśmy do czynienia, chociażby w latach 2020 – 2021, bank miał zagwarantowane, że oprocentowanie danego kredytu będzie na określonym, stałym poziomie. Z kolei brak było takich zapisów na korzyść konsumenta, który został wystawiony na niczym nieograniczone ryzyko zmiennej stopy procentowej.

Śmiało można zaryzykować stwierdzenie, że orzeczenie TSUE wyznaczy kierunek dla rozpoznawania sporów o WIBOR. Jeżeli będzie korzystne, czeka nas fala pozwów nieporównywalna nawet ze sporami frankowymi. Z kolei, jeżeli TSUE wypowie się negatywne, może to oznaczać zamknięcie drogi sądowej dla tej grupy kredytobiorców. Bez wątpienia czeka nas przełom, choć orzeczenia TSUE możemy się spodziewać dopiero w perspektywie 2 lat.

Karolina Pilawska