Upadłość konsumencka

Przeczytaj także: Upadłość konsumencka - co się zmieniło?

Wobec kogo sąd może ogłosić upadłość konsumencką?

Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości wszczyna postępowanie, którego przedmiotem jest zbadanie czy zachodzą przesłanki do ogłoszenia upadłości konsumenckiej.

Z wnioskiem o ogłoszenie upadłości konsumenckiej może wystąpić tylko sam dłużnik, będący osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej. Należy pamiętać jednak, że w tym przypadku za przedsiębiorców uznaje się także osoby, które prowadziły działalność bez jej rejestracji, a zatem wykonywały działalność gospodarczą jak przedsiębiorcy i dlatego wobec nich nie może zostać wszczęte tego rodzaju postępowanie. To samo dotyczy dłużnika, który prowadził działalność gospodarczą, a od momentu jego wykreślenia z rejestru nie upłynął rok.

W przeciwieństwie do postępowania prowadzonego wobec przedsiębiorców, nie ma możliwości złożenia wniosku o upadłość konsumenta przez jego wierzycieli.

Podstawą ogłoszenia upadłości jest niewypłacalność dłużnika, rozumiana jako zaprzestanie wykonywania wymagalnych zobowiązań. Przyczyna niewypłacalności musi być ponadto spowodowana wyjątkowymi i niezależnymi okolicznościami. Okoliczności wyjątkowe to takie, których powstania dłużnik nie mógł lub nie powinien był brać pod uwagę. Natomiast okoliczności niezależne od dłużnika to te, których powstania konsument nie spowodował rozmyślnie albo wskutek niedbalstwa lub lekkomyślności. Zalicza się do nich między innymi klęski żywiołowe, wysoką inflację, kradzież majątku, a także przewlekłą chorobę, utratę pracy, a nawet rozwód (ta ostatnia okoliczność przez niektóre sądy upadłościowe nie jest jednak uznawana za przesłankę wystarczającą). Niedopuszczalne jest ogłoszenie upadłości dłużnika, który zaciągał zobowiązania będąc niewypłacalnym, jak również osoby, wobec której rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło z jej winy lub za jej zgodą. Zwłaszcza ostatni wymóg jest skrajnie niekorzystny dla dłużników, jako że nie uwzględnia częstej w polskiej praktyce sytuacji, w której „zwolnienie” jest wymuszone przez pracodawcę, jednakże odbywa się poprzez rozwiązanie stosunku pracy za porozumieniem stron (w ten sposób pracodawca nie musi niczego uzasadniać ani konsultować z organizacjami związkowymi, etc.).

Ogłoszenie upadłości konsumenckiej powinno stanowić sytuację wyjątkową, dlatego też wprowadzono ograniczenie czasowe jego stosowania, żeby uniemożliwić dłużnikom zbyt częste korzystanie z tego sposobu restrukturyzacji zadłużenia. Co do zasady, niemożliwe jest ogłoszenie upadłości dłużnika, wobec którego prowadzone było postępowanie upadłościowe lub układowe w okresie 10 lat przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości.

Warunkiem koniecznym ogłoszenia każdej upadłości, w tym konsumenckiej, jest posiadanie majątku umożliwiającego zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego. Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości nie zostało ograniczone żadnym terminem, jednakże musi to nastąpić zanim posiadany przez dłużnika majątek zostanie spieniężony w celu zaspokojenia wierzycieli lub zajęty i zbyty przez organy egzekucyjne.

Przebieg postępowania po ogłoszeniu upadłości

Po wydaniu przez sąd postanowienia o ogłoszeniu upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej toczy się właściwe postępowanie upadłościowe, które można podzielić na dwa etapy. Pierwsza faza jest zbliżona do postępowania prowadzonego w stosunku do przedsiębiorców. Syndyk obejmuje w zarząd majątek dłużnika, który staje się masą upadłości służącą zaspokojeniu roszczeń wierzycieli, a upadły traci prawo dysponowania nim. Następnie syndyk przystępuje do opisu i oszacowania majątku, a później sprzedaje go. Aby ograniczyć koszty postępowania, wprowadzono możliwość przeprowadzenia likwidacji majątku przez samego dłużnika pod nadzorem syndyka. Na tym etapie syndyk sporządza również listę wierzytelności oraz plan podziału funduszy uzyskanych z likwidacji masy upadłości.

Jeżeli w skład masy upadłości wchodzi mieszkanie lub dom, dłużnikowi wydziela się sumę, która umożliwi mu najem mieszkania przez rok, zaś mieszkanie lub dom zostaną sprzedane celem uzyskania środków na spłatę wierzycieli.

Drugi etap postępowania jest charakterystyczny wyłącznie dla upadłości konsumenckiej. Rozpoczyna się on po wykonaniu planu podziału. W tej fazie ustaje powołanie syndyka. Celem tego etapu jest realizacja ustalonego przez sąd planu spłaty wierzycieli, który określa w jakim zakresie i w jakim czasie upadły jest zobowiązany spłacać należności niezaspokojone w pierwszym etapie postępowania. Sąd nie może określić czasu spłaty na okres dłuższy niż pięć lat. W okresie objętym planem spłaty na dłużnika nałożone są pewne ograniczenia: nie może on dokonywać czynności przekraczających zwykły zarząd oraz dokonywać zakupów na raty lub z odroczoną płatnością. Ponadto, upadły zobowiązany jest składać sądowi coroczne sprawozdanie z wykonania planu spłaty.