Ocena ekonomicznej efektywności inwestycji

Przeczytaj także: Finansowanie inwestycji: jak wybrać model?

Spośród dynamicznych metod oceny ekonomicznej efektywności przedsięwzięć inwestycyjnych powszechnie używane są trzy: metoda wartości bieżącej netto (NPV), wewnętrzna stopa zwrotu (IRR) i zmodyfikowana wewnętrzna stopa zwrotu (MIRR).

W metodzie wartości bieżącej netto (NPV, Net Present Value) przez wartość bieżącą netto rozumie się bieżącą wartość netto strumienia przepływów pieniężnych, zawierającego zarówno wydatki pieniężne związane z inwestycją (strumień ujemny), jak i wpływy uzyskane w wyniku eksploatacji inwestycji (strumień dodatni), oraz tzw. wartość rezydualną netto, czyli wartość pozostałą po zakończeniu eksploatacji inwestycji. Wartość bieżąca netto jest otrzymywana przez zdyskontowanie, oddzielnie dla każdego roku, różnicy między wpływami i wydatkami pieniężnymi przez cały okres istnienia obiektu inwestycyjnego, przy określonym poziomie stopy dyskontowej. Ogólny wzór przedstawia się następująco:

NPV = suma (dla „t” od 0 do m) z NCF (t) / (1 + r)^t

gdzie:
NPV — wartość bieżąca netto,
NCF (t) — przepływy pieniężne netto w roku (t) stanowiące różnicę wpływów i wydatków pieniężnych związanych z inwestycją,
r — stopa dyskontowa,
t — kolejne lata obliczeniowe: 0, 1, 2,..., m,
m — okres obliczeniowy w latach, obejmujący okres budowy i eksploatacji, ewentualnie okres ten może być przyjęty odgórnie w firmie np. 3,5 lub 10 lat, może też zależeć od branży lub strategii firmy np. inwestycje standardowe dotyczą okresu 5 lat, zaś inwestycje na najbardziej zyskownym rynku dotyczą okresu 3 lat.

Jeśli jednak inwestycja jest szczególnie skomplikowana lub dotyczy długiego okresu, należy zastosować formułę fazowego dyskontowania przepływów pieniężnych. Przesłanką do jej zastosowania jest odmienną wartość stopy dyskontowej w poszczególnych fazach procesu inwestycyjnego. Zmienność stopy dyskontowej wynika ze zmiennego kosztu kapitału, zmiennej dostępności różnych źródeł finansowania oraz możliwości włączenia innych źródeł finansowania w późniejszych fazach realizacji inwestycji.

Jak to się zmienia?

W fazie pierwszej (przedinwestycyjnej) inwestor ma ograniczone możliwości korzystania z kapitału obcego, gdyż jeszcze są nieznane wszystkie parametry techniczno-ekonomiczne inwestycji i ryzyko jest największe. Z tego powodu stopa dyskontowa przyjęta dla pierwszej fazy powinna odpowiadać specyfice jej finansowania i w większości przypadków będzie równa kosztowi kapitału własnego. W drugiej fazie (inwestycyjnej) zmienia się zapotrzebowanie na kapitał i warunki finansowania. Filarem tej fazy z reguły jest kapitał obcy pochodzący z różnych źródeł. Przyjęta w tej fazie stopa dyskontowa powinna więc odpowiadać kosztowi zaangażowanego w niej kapitału obcego. Finansowanie fazy trzeciej (eksploatacyjnej) zasadniczo różni się od dwóch poprzednich, koszt kapitału i stopa dyskontowa w tej fazie są jeszcze inne. Oddzielnego traktowania wymaga również ostatni etap czyli likwidacja inwestycji. W wyniku likwidacji inwestycji powstaje tzw. wartość rezydualna. Stanowi ona końcowe saldo pieniężne, pozostałe po zlikwidowaniu inwestycji i sprzedaży majątku z niej pochodzącego.

W przypadku większości przedsięwzięć inwestycyjnych dwa pierwsze składniki tej formuły, tzn. sumy dyskontowanych przepływów pieniężnych w latach przypadających na fazę I przedinwestycyjną i II inwestycyjną, są ujemne. W tych fazach inwestycje nie generują jeszcze dodatnich strumieni pieniężnych, lecz pociągają za sobą tylko wydatki, tworzące strumienie ujemne. W większości przypadków również czwarty składnik powyższej formuły jest ujemny. Często wydatki związane z likwidacją obiektów inwestycyjnych przewyższają wpływy uzyskane ze sprzedaży zlikwidowanego mienia. Dlatego też ciężar generowania wpływów pokrywających ujemne salda pierwszego, drugiego i czwartego składnika powyższej formuły spoczywa na składniku trzecim, czyli fazie III — eksploatacji inwestycji. Aby inwestycja była opłacalna dla inwestora, faza III powinna wygenerować dodatnie saldo strumieni przepływów pieniężnych przewyższające sumę ujemnych sald trzech pozostałych faz.