Spadki Wypłata z konta na wypadek śmierci
Zapis bankowy dla wybranej osoby

Właściciel rachunku bankowego może w pisemnej dyspozycji wydanej bankowi
wskazać osobę z kręgu najbliższych, której w razie jego śmierci będą
wypłacone pieniądze znajdujące się na tym rachunku. W efekcie nie wejdą one
w skład spadku. Jest to tzw. zapis bankowy.


Pozwala on na wyróżnienie kogoś z bliskich spośród innych spadkobierców i
obdarowanie np. wnuka, który za życia rodziców nie dziedziczy po dziadkach
(chyba że jest na niego testament). Pieniądze bowiem uzyskane na podstawie
takiego zapisu nie wchodzą do spadku. Jest to też w praktyce sposób na
pozbawienie spadku pozostałych spadkobierców, jeśli lokata stanowi główny
majątek danej osoby. Zapis taki nie może przekraczać kwoty znajdującej się
na rachunku oraz górnego limitu: dwudziestokrotności przeciętnego
wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat z zysku za ostatni
miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku. To wynagrodzenie wynosiło w I
kwartale br. 2373,86 zł.

Co ważne, wypłata na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek jego śmierci do
wysokości kwoty wolnej od podatku spadkowego możliwa jest "od ręki". Wypłata
do tej wysokości na podstawie tzw. zapisu bankowego nie wymaga zgody urzędu
skarbowego. Owa kwota wolna wynosi aktualnie dla najbliższych zaliczanych do
I grupy podatkowej 9637 zł.

Tylko dla najbliższych

Od 1 maja br. zmieniły się po części przepisy dotyczące zapisu bankowego. Do
tej daty przyszły spadkodawca mógł wskazać jako uprawnioną do otrzymania
pieniędzy dowolnie wybraną osobę, np. konkubinę, opiekunkę, dalszego
krewnego, który ze względu na zasady dziedziczenia ustawowego (obowiązujące
automatycznie, jeśli nie ma testamentu) po nim by nie dziedziczył. W wyniku
nowelizacji ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r.
nr 72, poz. 665 ze zm.) będącej prawną podstawą zapisu bankowego krąg
potencjalnych beneficjentów został ograniczony. W taki sposób właściciel
rachunku bankowego może obdarować tylko: małżonka, rodziców, dziadków,
dzieci, wnuków, prawnuków i rodzeństwo.

Powstaje pytanie, co z wydanymi już tego rodzaju dyspozycjami na wypadek
śmierci, w których jako uprawnione wskazano osoby spoza tego kręgu, a także
np. instytucję charytatywną. Wydaje się, że skoro pozostają one w zgodzie z
przepisami obowiązującymi w momencie ich wydania, są nadal ważne.

Najpierw zwrot kosztów pogrzebu

Zaznaczyć trzeba, że w pierwszej kolejności, jak wynika z art. 55 prawa
bankowego, w razie śmierci posiadacza rachunków oszczędnościowych bank jest
obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę wydatkowaną na koszty pogrzebu
osobie, która przedstawi rachunki stwierdzające wysokość wydatków, ale tylko
w wysokości nieprzekraczającej kosztów urządzenia pogrzebu zgodnie ze
zwyczajami przyjętymi w danym środowisku.

Bank musi też teraz wypłacić organom rentowym (ZUS, KRUS) rentę czy
emeryturę wpłaconą na rachunek bankowy, a nienależną już wskutek śmierci
posiadacza tego rachunku.

Limit dla wszystkich

Dyspozycja na wypadek śmierci może dotyczyć tylko trzech rodzajów rachunków:
oszczędnościowych, oszczędnościowo-rozliczeniowych, terminowej lokaty
oszczędnościowej. Musi być złożona w banku na piśmie (poprzednio miała formę
umowy z bankiem). Suma, jaka ma być wypłacona danej osobie, może być
wskazana pośrednio np. w pełnej wysokości ustawowego limitu lub w jakiejś
jego części.

Dotychczas przyjmowało się, że limit wypłat dotyczy wszystkich umów rachunku
oszczędnościowego zawartych przez daną osobę (wyrażano także pogląd, że
odnosi się on tylko do dyspozycji złożonych w jednym banku). Jeśli bowiem
ktoś ma rachunki w różnych bankach, możliwe jest pozostawienie takich
dyspozycji w różnym czasie w odniesieniu do każdego z nich dla tej samej
osoby lub różnych osób. Na ich podstawie może więc dojść do wypłaty przez
banki wskazanej przez posiadacza rachunków osobie czy osobom kwot
przekraczających w sumie ustawowy limit. Bank ponosił więc ryzyko, że będzie
musiał zwrócić spadkobiercom, jako należące do spadku, kwoty przekraczające
ten limit. Osoba zaś, której wypłacił więcej niż należało, powinna mu
zwrócić nadwyżkę jako świadczenie nienależne.

Z możliwością odwołania

Teraz ciężar tego ryzyka został z banków zdjęty i przerzucony na osoby,
które otrzymają wypłatę na podstawie zapisu bankowego, a suma wypłat
przekroczy limit. Według nowych przepisów - bez względu na liczbę
dyspozycji - w sumie kwota wypłaty na ich podstawie nie może przekraczać
limitu ustawowego, tj. dwudziestokrotności przeciętnego wynagrodzenia (art.
56 ust. 2 prawa bankowego). Jeśli posiadacz rachunku wydał więcej niż jedną
dyspozycję, a suma dyspozycji przekracza limit, dyspozycja wydana później ma
pierwszeństwo przed wydaną wcześniej.

Osoby zaś, które otrzymały pieniądze na podstawie dyspozycji późniejszej w
kwocie przekraczającej limit, obowiązane są teraz do zwrócenia ich
spadkobiercom posiadacza rachunków.

Bank więc wypłaci tyle, ile wskazano w dyspozycji czy dyspozycjach
dotyczących rachunku czy rachunków w tym banku, choć nie więcej niż limit.
Spadkobiercy zaś zażądają zwrotu, jeśli w sumie, łącznie z dyspozycjami
pozostawionymi w innych bankach, wypłaty przekroczyły limit.

W nowym art. 56 ust. 3 wyraźnie zapisano, co zresztą było jasne także pod
rządem starych przepisów, że dyspozycja wkładem na wypadek śmierci może być
w każdym czasie zmieniona albo odwołana na piśmie.

Nadwyżka pozostała na rachunkach w każdym z banków przekraczająca limit
wchodzi w skład spadku (masy spadkowej) i wraz z innymi dobrami
pozostawionymi przez spadkodawcę jest przedmiotem podziału między
spadkobierców. Może do nich należeć także osoba wyróżniona zapisem bankowym.

Dyspozycja z rachunku wspólnego

Do 1 maja 2004 r. wyraźnie wyłączona była możliwość pozostawienia dyspozycji
wypłaty z rachunku wspólnego, tj. prowadzonego dla kilku osób, np. matki i
córki czy małżonków. Teraz tego zakazu już nie ma. Trzeba z tego wnosić, że
jeden z małżonków współposiadaczy rachunku może zostawić zapis bankowy np.
dla córki z pierwszego małżeństwa. Na jego podstawie zostaną wypłacone
pieniądze stanowiące wspólny dorobek małżonków, chyba że w umowie z bankiem
znalazło się zastrzeżenie wyłączające możliwość pozostawienia zapisu
bankowego.

Zgodnie z nowym art. 51a prawa bankowego, jeśli rachunek jest prowadzony
wspólnie dla kilu osób, każdy ze współposiadaczy może dysponować
samodzielnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na tym rachunku. Każdy z
nich może też samodzielnie wypowiedzieć taką umowę ze skutkiem dla
pozostałych współposiadaczy. Choć przepisy wyraźnie tego nie mówią, przyjąć
trzeba, że "samodzielne dysponowanie" obejmuje także dyspozycję wkładem na
wypadek śmierci.

Powstaje oczywiście pytanie o konsekwencje wypłaty, jeśli kwoty zgromadzone
na rachunku bankowym - czy to wspólnym, czy odrębnym rachunku osoby
pozostawiającej dyspozycję na wypadek śmierci - pochodzą z majątku
małżeńskiego, dorobkowego. Prawo bankowe w ogóle tą kwestią się nie zajmuje.
Ewentualne więc rozliczenie między beneficjentem a wdową czy wdowcem
następować będzie według reguł prawa cywilnego.

W kasach oszczędnościowo rozliczeniowych

Dyspozycję wypłaty na wypadek śmierci złożyć mogą także posiadacze rachunków
w spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (por. art. 9 ustawy z
1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, Dz. U. z 1996
r. nr 1, poz. 2 ze zm.). Są jednak pewne różnice w stosunku do takiej
dyspozycji przewidzianej w prawie bankowym. Tak więc, nie może ona
przekraczać ogółem sumy przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce
narodowej, ogłaszanej przez prezesa GUS, w okresie 5 lat kalendarzowych
poprzedzających wypłatę. Kasa nie odpowiada za szkody wynikłe z wypłat
dokonanych na podstawie tych dyspozycji.

http://www.rzeczpospolita.pl/gazeta/wydanie_040515/p
rawo/prawo_a_12.html